Những tư tưởng chủ đạo của thập niên 1990 – lấy cổ đông và giá trị cổ đông làm trung tâm – đã rõ ràng mất đi sức thuyết phục. Nhiều người cho rằng chính những tư tưởng này đã góp phần tạo ra các “bong bóng” kinh tế và dẫn đến những hệ lụy nghiêm trọng sau đó.

Thay vì tạm dừng để suy nghĩ lại, một khái niệm sai lệch khác lại xuất hiện, từ việc tập trung vào cổ đông, người ta chuyển sang các bên liên quan. Nhiều quan điểm cho rằng doanh nghiệp không nên chỉ quan tâm đến một nhóm lợi ích duy nhất, mà phải tính đến tất cả các bên liên quan. Tuy nhiên, thuật ngữ này lại tiềm ẩn nhiều ngộ nhận nguy hiểm.

Định hướng theo các bên liên quan dẫn đến quản trị doanh nghiệp yếu kém. Quan niệm các bên liên quan không hề cải cách tư duy “giá trị cổ đông”, mà ngược lại, nó dẫn đến những sai lầm nghiêm trọng hơn. Cách tiếp cận này bắt nguồn từ General Electric vào năm 1952. Vấn đề được đặt ra khi đó là một câu hỏi đúng, nhưng câu trả lời lại sai.

Cách tiếp cận dựa trên các bên liên quan đã thất bại. Từ đó, cách tiếp cận lấy cổ đông làm trung tâm ra đời, theo ý tưởng của Rappaport, người muốn “thổi lửa” vào bộ máy quản lý trì trệ. Tuy nhiên, một mô hình quản trị chịu trách nhiệm trước tất cả các nhóm lợi ích rốt cuộc lại không chịu trách nhiệm với ai cả, bởi vì luôn có thể viện lý do để biện minh cho mình.

Mặc dù cách tiếp cận theo hướng các bên liên quan không khiến việc quản trị tốt trở nên bất khả thi, nhưng nó lại tạo ra những lý do biện hộ hoàn hảo cho quản trị yếu kém. Một học thuyết đặt các nhóm lợi ích vào trung tâm sẽ biến doanh nghiệp thành con rối của những quan hệ quyền lực biến động, khiến chuẩn mực lãnh đạo dần biến mất. Lịch sử từng chứng kiến điều này trong ngành công nghiệp Anh và chính trị Ý sau Thế chiến II.

Điều tốt cho doanh nghiệp cũng đồng thời cho phép đáp ứng nhiều lợi ích chính đáng. Ngược lại, một doanh nghiệp hoạt động kém hiệu quả sẽ không thể đáp ứng được bất kỳ lợi ích nào. Phản biện lại quan điểm “giá trị cổ đông” hay “giá trị các bên liên quan” không đồng nghĩa với việc thiên vị cho vấn đề việc làm. Nhiệm vụ cốt lõi của doanh nghiệp là tạo ra giá trị kinh tế cho thị trường, tức là cho khách hàng.

Nếu hoạt động đòi hỏi nhiều lao động, công đoàn có thể vui mừng; nếu cần ít lao động hơn, doanh nghiệp cũng không nên bị cản trở. Bởi lẽ, sự hài lòng của khách hàng luôn có vị trí cao hơn lợi ích của nhân viên.

Khách hàng không có mối quan tâm đặc biệt đối với doanh nghiệp. Họ tự do lựa chọn nơi mình muốn mua hàng. Lòng trung thành của họ luôn là phép tính về lợi ích, chứ không phải cảm xúc ràng buộc. Khách hàng mong muốn có sự lựa chọn, chứ không muốn bị phụ thuộc. Vì vậy, quản trị doanh nghiệp hiệu quả chỉ nên tập trung vào hai tiêu chí cốt lõi: Lợi ích của khách hàng và năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp.

Quan điểm cốt lõi được nêu ở đây – rằng một hệ thống quản trị doanh nghiệp hiệu quả phải dựa trên trách nhiệm rõ ràng, định hướng khách hàng và năng lực cạnh tranh – vẫn còn nguyên giá trị cho đến ngày nay. Đồng thời, cũng cần nhìn nhận rằng cách hiểu về “định hướng các bên liên quan” đã trở nên tinh tế và toàn diện hơn: không còn là cái cớ để né tránh trách nhiệm, mà là cam kết cân bằng giữa thành công kinh tế với trách nhiệm xã hội và sinh thái. Điều quan trọng nhất là doanh nghiệp, với vai trò là chủ thể có năng lực, phải giữ vị trí trung tâm. Bởi chỉ có một doanh nghiệp mạnh mới có thể bền vững đáp ứng được những lợi ích chính đáng của các bên liên quan khác.

SLEADER biên dịch từ Malik Letter, số 42 tháng 11.2025

Tham khảo các cuốn sách thuộc Bộ sách Thực hành Quản lý hiệu quả của GS. Fredmund Malik

👉🏻 Quản lý: Những điều cốt lõi

👉🏻 Đi trong thế giới mơ hồ: Cần phải quản lý, quản trị và lãnh đạo tổ chức như thế nào?

👉🏻 Chiến lược: Định hướng trong một Thế giới Mới phức hợp

👉🏻 Chính sách và Quản trị Công ty hiện đại: Để các tổ chức tự điều chỉnh và thích ứng

💪🏻 Đặt sách chính hãng qua fanpage SLEADER hoặc TIKI: https://tiki.vn/cua-hang/sleader

———————————————

VIỆN NGHIÊN CỨU PHÁT TRIỂN LÃNH ĐẠO CHIẾN LƯỢC

Con đường đúng, tương lai sáng

🏢Địa chỉ: 266 Lạc Long Quân, Phường Tây Hồ, Hà Nội

🌐Website: sleader.vn

📧Email: info@sleader.vn

📞Hotline: 0965 965 368 / 0969 753 688 / 024 3201 1519

📱Zalo: Viện Lãnh đạo chiến lược Sleader/ 0969 753 688